Ιδιαίτερες ταυτότητες

Ιδιαίτερες ταυτότητες

Τρίτη 26 Ιουλίου 2011

Διεθνές Συνέδριο: "Εκπαίδευση και κοινωνική ένταξη ευάλωτων ομάδων". Ελεύθερη ανακοίνωση της Ευγενίας Λινού, κοινωνικής λειτουργού στο Κ.Η. ΔΙΠΥΛΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΕΥΑΛΩΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

ΕΥΓΕΝΙΑ ΛΙΝΟΥ

ΜΚΟ ΚΛΙΜΑΚΑ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΕΡΑΣ ΔΙΠΥΛΟΝ (για τους Έλληνες Μουσουλμάνους)

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Διαπολιτιστικότητα, Διαφορετικότητα, Μειονότητα, Προκατάληψη, Ψυχική Υγεία

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σήμερα ο επαγγελματίας Κοινωνικός Λειτουργός στον χώρο της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής φροντίδας καλείται να συνεργαστεί με οικογένειες διαφορετικής θρησκείας, διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων, διαφορετικής λειτουργίας των ρόλων καθώς και διαφορετικών προσδοκιών.

Στην προσπάθειά του να εξυπηρετήσει ανθρώπους από διαφορετικά πολιτισμικά και γλωσσικά περιβάλλοντα, καλείται να υιοθετήσει μια «πολιτισμικά κατάλληλη» ή «πολιτισμικά ευαίσθητη» προσέγγιση για την εκτίμηση, τη διάγνωση και τη διαχείριση των ανθρώπων που εξυπηρετεί. Πολλές φορές όμως, παρά την αναγνώριση αυτής της επιτακτικής ανάγκης, οι στρατηγικές για σταθερή αλλαγή των πρακτικών όσων παρέχουν υπηρεσίες υγείας έχουν αποδειχτεί αναποτελεσματικές.

Ειδικά στην ψυχική υγεία, η ανάγκη απόκτησης πολιτισμικής ικανότητας (η οποία εννοείται ως ικανότητα διαχείρισης των διαφορών που προκύπτουν από τις καθημερινές αλλαγές, δηλαδή ως ικανότητα διαχείρισης του αγνώστου) είναι επιτακτική: τόσο η κουλτούρα όσο και το καθεστώς διαβίωσης συνιστούν παράγοντες που επηρεάζουν το βίωμα, την εκδήλωση και την έκφραση της ψυχικής διαταραχής και του θεραπευτικού αιτήματος.

Αυτή η εισήγηση, αν και δεν φιλοδοξεί να οδηγήσει στην πλήρη κατανόηση όλων των πλευρών της πολιτισμικά ευαίσθητης φροντίδας, προορίζεται να αποτελέσει ένα βήμα στην κατεύθυνση της βελτίωσης της πολιτισμικής ικανότητας και κατανόησης.

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το πρόγραμμα «Ψυχαδέλφεια» είναι ένα υποπρόγραμμα του προγράμματος «Ψυχαργώς» που περιέχει εξειδικευμένες παρεμβάσεις υποστήριξης σε άτομα με φυλετικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Προβλέπει τη δημιουργία στεγαστικών δομών, κέντρων ημέρας και εργαστηρίων κατάρτισης στην κοινότητα. Τα άτομα τοποθετούνται στις δομές αυτές ανάλογα με τις ανάγκες τους και το επίπεδο λειτουργικότητας τους. Στις δομές αυτές έχει γίνει η κατάλληλη προετοιμασία, έτσι ώστε η υποδοχή, η προσαρμογή και η ενσωμάτωση των ωφελουμένων να είναι απαλλαγμένες από τις δυσκολίες που οφείλονται στις πολιτισμικές διαφορές και στο διευρυμένο από αυτές στίγμα για την ψυχική νόσο.

Στα πλαίσια του Υπό-Προγράμματος «Ψυχαδέλφεια», η ΜΚΟ Κλίμακα λειτουργεί από το 2001 Διαπολιτισμικό Κέντρο Ημέρας για τους Έλληνες Μουσουλμάνους της Αθήνας που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές και σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Η πληθυσμιακή ομάδα των Ελλήνων Μουσουλμάνων προέρχεται στην πλειοψηφία της από την περιοχή της Θράκης. Η κοινότητα της Αθήνας διαμορφώθηκε μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία εσωτερικής μετανάστευσης. Το Γκάζι είναι η περιοχή όπου διαμένει η πλειοψηφία των Ελλήνων Μουσουλμάνων της Αττικής και γι' αυτό είναι το κέντρο αναφοράς του συνόλου της κοινότητας.

Οι ομάδες αυτές κουβαλούν συχνά το «στίγμα» της αποτυχίας, ζουν αδρανείς, απομονωμένοι, βιώνοντας τον κοινωνικό ρατσισμό που τους δείχνουν οι άλλοι αλλά και το δικό τους άγχος, φόβο, ανασφάλεια και θυμό. Κάποτε έχουν εντάσεις ακόμα και μεταξύ τους. Τα κοινωνικά προβλήματα διογκώνονται και τα άτομα ζουν κοινωνικά αποκλεισμένα. Το κόστος είναι ψυχολογικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και φυσικά οικονομικό.

Είναι, θα σκεφτόταν κάποιος, αντιφατικό στις μέρες μας, που καυχιόμαστε πως απολαμβάνουμε τ’ αγαθά μιας σύγχρονης και εξελιγμένης κοινωνίας – όπου όλοι θεωρητικά ζουν με ισότητα και ελευθερία – να γίνεται λόγος για την ύπαρξη κοινωνικών μελών που στερούνται αγαθών, που για άλλους θεωρούνται αυτονόητα και σαφή. Είναι ίσως επίσης αντιφατικό, από τη μια να προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το θέμα και τις ιδιαίτερες εκφάνσεις του, από την άλλη, όμως, να αναγνωρίζουμε σε κάποιους εξαρχής το χαρακτηριστικό της «ευπάθειας» και της «ευαλωτότητας», δημιουργώντας έτσι την εικόνα για τους εαυτούς μας των τυχερών και υιοθετώντας γι’ αυτούς μια στάση που εμπεριέχει προκατάληψη και στερεότυπα και που αναπαράγει εν τέλει τον κοινωνικό αποκλεισμό, αντί να τον μειώνει ή και να τον εξαλείφει. Μιλάμε όλοι για ίσες ευκαιρίες, για υλοποίηση προγραμμάτων και για επίδειξη κοινωνικής ευαισθησίας. Ποιες όμως προτεραιότητες βάζουμε ως κοινωνία και πόσο διατεθειμένοι είμαστε όλοι να προσεγγίσουμε αυτό που θεωρούμε «παρεκκλίνον» από μας ή που «δεν μας αγγίζει», ώστε να ανατραπούν τα φαινόμενα περιθωριοποίησης;

Αυτό που απαιτείται είναι η υιοθέτηση μιας φιλοσοφίας ανοικτής σε κάθε χρήσιμο δυναμικό μέσο για τον κοινωνικό ιστό αλλά και στρατηγικών που σχεδιάζονται με την συμμετοχή των ιδίων των εκπροσώπων αυτών των ομάδων. Εξάλλου, οι πιο πολλοί σήμερα φέρουμε με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο το στοιχείο της «ευαλωτότητας».

Η διαμόρφωση υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου αλλά και η ψυχοκοινωνική στήριξη κρίνεται αδιαμφισβήτητη. Η εκδήλωση κοινωνικής ευαισθησίας πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε ιδιωτική ή κοινοτική πρωτοβουλία. Η σύμπραξη κρατικών, μη κρατικών, τοπικών, εθελοντικών φορέων θα διευρύνει την προσβασιμότητα και θα ενισχύσει την κοινωνική δράση. Η ενδυνάμωση των ευάλωτων πληθυσμών ξεκινά με την δική τους ενημέρωση για τα δικαιώματά τους, με ομάδες αυτοβοήθειας, με δημιουργία κινήτρου για ενεργοποίηση αλλά και με ουσιαστικές παροχές. Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα κοινωνικής προστασίας, έχουν δικαίωμα ν’ απολαμβάνουν συμμετοχής σε όλες τις κοινωνικές διαδικασίες, να διεκδικούν ισότιμα τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και να ζουν μια ποιοτικά αναβαθμισμένη ζωή.

Το Κέντρο Ημέρας αποτελεί μια μονάδα που παρέχει υπηρεσίες πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης των προβλημάτων ψυχικής υγείας στην κοινότητα αποβλέποντας στην προετοιμασία των Ελλήνων Μουσουλμάνων με ψυχικές διαταραχές και σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα να εξοικειωθούν με τις υπηρεσίες υγείας καθώς και στην προετοιμασία των μονάδων αυτών να τους δεχθούν με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής, την προώθηση της επαγγελματικής ενσωμάτωσης και την διασφάλιση του σεβασμού των πολιτισμικών τους ιδιαιτεροτήτων.

Στο Κέντρο τονίζεται η κοινωνική διάσταση στην παρέμβαση για την ψυχική υγεία και δημιουργείται σχέδιο ολιστικής αντιμετώπισης κάθε περιστατικού. Επισημαίνεται η σημασία αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων ως συνιστώσα της αντιμετώπισης των ψυχικών διαταραχών και των κοινωνικοπολιτισμικών διεργασιών που έμμεσα ή άμεσα συντείνουν στην αναπαραγωγή φαινόμενων αποκλεισμού.

Σύμφωνα με τις αρχές της κοινοτικής ψυχιατρικής και πάντοτε στο βαθμό του δυνατού, η παροχή υπηρεσιών γίνεται μέσα στην κοινότητα, χωρίς να απομακρύνεται το άτομο από το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, με την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των εξυπηρετούμενων, των οικογενειών τους και της περιβάλλουσας κοινωνίας.

Οι Έλληνες Μουσουλμάνοι εντάσσονται στις ειδικές κοινωνικές ομάδες που χαρακτηρίζονται ως ευάλωτες και ευπαθείς βιώνοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό, δηλαδή τη διεργασία αδυναμίας πρόσβασης και συμμετοχής σε διαδικασίες κοινωνικής ανάπτυξης, που έχει ως συνέπεια την ελλιπή απορρόφηση των κοινωνικών αγαθών (παιδεία – υγεία – απασχόληση). Στις περιπτώσεις που αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα και δυσκολίες λόγω προβλημάτων ψυχικής υγείας, τότε υφίστανται ένα πλέγμα εμποδίων προς τη φροντίδα το οποίο καθιστά τη θέση τους ιδιαιτέρως δυσμενή και χρήζουν προσεκτικής, συστηματικής ολοκληρωμένης και άμεσης υποστήριξης.

Χρειάζεται λοιπόν κινητοποίηση για αναζήτηση ικανοποιητικής ταυτότητας, παρέμβαση στη διαμόρφωση ή αναπλαισίωση των αιτημάτων, δυνατότητες ευκαιριών βελτίωσης της ποιότητας ζωής, πολλαπλή στήριξη, βαθμιαία κοινωνικοποίηση, προώθηση διαδικασιών αυτοδύναμης ανάπτυξης και πολιτικές συνολικής αποκατάστασης των συγκεκριμένων πληθυσμών.

Προσανατολισμένο σ’ αυτό το πλαίσιο, το Κέντρο Ημέρας είναι υπηρεσία που απευθύνεται κυρίως στην κοινότητα και στοχεύει στην υποστήριξή του σε δύο επίπεδα:

α) απαντώντας στις πολλαπλές τους ανάγκες, όταν αυτές εκφράζονται και

β) σχεδιάζοντας προγράμματα που στοχεύουν στην μη εκδήλωση αυτής της «ευαλωτότητας».

Εξάλλου, αυτό που χρειάζεται πια να συνειδητοποιήσουμε είναι πως τα μέτρα πρόληψης «κοστίζουν» εν τέλει λιγότερο από τις εκ των υστέρων παρεμβάσεις.

3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ

Ο Κοινωνικός Λειτουργός έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο διότι καλείται να αξιοποιήσει όλες τις μεθόδους της Κοινωνικής Εργασίας (εργασία με άτομα, ομάδες, οικογένειες και κοινότητα) με στόχο την υποστήριξη, ενδυνάμωση, ενθάρρυνση και πληροφόρηση των μελών.

Εργάζεται για την ανίχνευση και επίλυση των κοινωνικών παραγόντων (οικογενειακών, πολιτιστικών) που παρεμβαίνουν στην έναρξη, πορεία και αποδρομή της ψυχικής αρρώστιας. Εργάζεται με την οικογένεια (άμεσα και έμμεσα), με τις διάφορες υπηρεσίες κοινωνικής πολιτικής (ασφαλιστικοί φορείς, ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας και άλλους οργανισμούς). Παρεμβαίνει μαζί με τον ψυχίατρο κα επηρεάζει θετικά τα δυναμικά των οικογενειακών σχέσεων όταν αυτές είναι αρνητικές ή απορριπτικές ως προς το άρρωστο μέλος.

Εργάζεται με την κοινότητα για την αποτελεσματική υποστήριξη των αρρώστων χωρίς υποστηρικτικό σύστημα. Ο Κοινωνικός Λειτουργός συμμετέχει στα προγράμματα κοινοτικής παρέμβασης. Τέλος, μπορεί να αναλαμβάνει μέρος του έργου της ανίχνευσης νέων ‘‘περιπτώσεων’’. Μέσα από ειδική εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου, ο Κοινωνικός Λειτουργός ασκεί το έργο της συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας με Άτομα ή Ομάδες.

Ο Κοινωνικός Λειτουργός προσπαθεί με όπλο τη γνώση και τη δεοντολογία να υποκαταστήσει την απουσία του επίσημου κράτους μέσα από οργανώσεις και φορείς. Το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει. Χρειάζεται επίσης και η πολιτική βούληση της πολιτείας, η δημιουργία νέων θεσμών και η κοινωνική συναίνεση. Χωρίς αυτά κινδυνεύει η αξιοπιστία και η αξιοπρέπειά της.

Στο σημείο αυτό θα αναφερθεί ο ρόλος του Κοινωνικού Λειτουργού, που αναλαμβάνει να αναπληρώσει τις ελλείψεις και να καλύψει τις ανάγκες, επείγουσες και μη. Τα μόνα εφόδια που διαθέτει σε αυτή του την προσπάθεια είναι οι γνώσεις:

v Για την κουλτούρα και τις συνήθειές τους,

v Για την νομική και κοινωνική κατάσταση τους,

v Για το υπάρχον δίκτυο στήριξης των ανθρώπων αυτών,

v Σχετικά με τις θεωρητικές αρχές, στρατηγικές και μεθόδους διαπολιτισμικής μάθησης και αντιρατσιστικής εργασίας.

Οι γνώσεις αυτές σε συνδυασμό με τη συνεχή στήριξη, εμψύχωση και καθοδήγηση, στα πλαίσια του αλληλοσεβασμού και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, είναι τα όπλα για την αντιμετώπιση και προσαρμογή της κοινωνικής αυτής ομάδας.

Συνήθως ο Κοινωνικός Λειτουργός είναι ο πρώτος επαγγελματίας, που έρχεται σε επαφή με τα άτομα αυτά. Είναι βασικό το να καταφέρει να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων, πράγμα που δεν είναι εύκολο, ιδίως όταν προϋπάρχουν άσχημες εμπειρίες. Τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα οξύθυμα και απαιτητικά με αποτέλεσμα να μην μπορεί ο Κοινωνικός Λειτουργός να χειριστεί τα πάντα την κατάσταση και να αποδώσει σαν επαγγελματίας. Από την επιτυχία του ή όχι συχνά κρίνεται και η μετέπειτα εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς ευρύτερα.

Ο Κοινωνικός Λειτουργός είναι μέρος ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου με ιδιαίτερο πολιτιστικό ιδεολογικό πλαίσιο. Σαν μέρος του συνόλου αυτού και παρά το γεγονός ότι έρχεται συχνά – όπως όλοι – αντιμέτωπος με διάφορες ιδεολογικές επιλογές και αλληλοσυγκρουόμενες αξίες, έχει διαμορφώσει ένα σύνολο προσωπικών χαρακτηριστικών που συνδέονται με την δική του «ταυτότητα». Η ταυτότητα έχει ψυχοκοινωνική έννοια και περιέχει όλα όσα συνδέονται με τους κοινωνικούς ρόλους. Η ταυτότητα συνδέεται με την ομάδα μέσω της εσωτερίκευσης του συνόλου των χαρακτηριστικών που την ορίζουν. Αυτή η εσωτερίκευση εκφράζεται με τις επιλογές, τις κρίσεις, τα συμπεράσματα και τις στάσεις. Οι στάσεις αυτές, στο επίπεδο των σχέσεων με την κοινωνική ομάδα είναι η βάση για τη δημιουργία στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Στο επίπεδο της θεραπευτικής σχέσης δε, είναι αυτές που προσδιορίζουν σε – σε ένα βαθμό – τις «θεραπευτικές υποθέσεις» δηλαδή, τον άξονα των παρεμβάσεων του Κοινωνικού Λειτουργού.

Στη συμβουλευτική με την μουσουλμανική μειονότητα είναι παρούσες όλες οι γνωστές έννοιες, τεχνικές, προσεγγίσεις πάντοτε όμως προσαρμοσμένες στο ιδιαίτερο περιβάλλον και το πλαίσιο που ορίζει η πραγματικότητα της κοινότητας. Έτσι, η συμβουλευτική με διαφορετικές εθνικές ομάδες – αλλά ακόμα και με παλιννοστούντες ελληνικής καταγωγής που βιώνουν τη διαφορετικότητά τους μέσα στο σύστημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας – παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες.

Η μουσουλμανική οικογένεια ανήκει σε μια ιδιαίτερη κοινωνική δομή, αναπτύσσει ικανότητες αντιμετώπισης προβλημάτων σε ένα εχθρικό περιβάλλον, διαπραγματεύεται την διαφορετικότητα της με πολλούς τρόπους, επιλύει προβλήματα, προσαρμόζεται σε αλλαγές. Όλα αυτά είναι παρόντα όταν αναζητά βοήθεια από τον Κοινωνικό Λειτουργό. Κάποια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα:

Η πραγματικότητα της μουσουλμανικής μειονότητας. Η παρατήρηση αυτή αναφέρεται στα γεγονότα προκατάληψης που βιώνει στην καθημερινή της ζωή η μουσουλμανική οικογένεια. Αυτή η καθημερινότητα δεν μπορεί να αγνοηθεί στη θεραπευτική πορεία, αντίθετα, πρέπει να διερευνηθεί και να καταγραφεί έτσι ώστε να προσδιοριστεί η επίδρασή της.

Η επίδραση του εξωτερικού συστήματος στην πολιτισμική έκφραση της μειονότητας. Οι πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας πολύ συχνά συμβαίνει να είναι διαφορετικές από αυτές της μειονότητας.

Η διαπολιτισμική εμπειρία του Κοινωνικού Λειτουργού. Ο Κοινωνικός Λειτουργός πρέπει να έχει εμπειρία με εθνικές μειονότητες (ή να εποπτεύεται από έναν έμπειρο στο χώρο) και να είναι σε θέση να εκτιμήσει το επίπεδο επιπολιτισμού και προσαρμογής της κοινότητας στην κυριαρχούσα κουλτούρα.

Η γλωσσική επάρκεια. Η σημασία της γλώσσας για την κοινωνικοποίηση και την κοινωνική ένταξη του ατόμου/οικογένειας είναι προφανής. Ο Κοινωνικός Λειτουργός πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις διαφοροποιήσεις που επιφέρει στη «θεραπευτική σχέση» αυτού του παράγοντα, ο οποίος είναι δυνατόν να περιορίζει την εκατέρωθεν κατανόηση.

4 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Εμπόδια προς τη φροντίδα μπορούν να θεωρηθούν οικονομικά, εργασιακά, ασφαλιστικά προβλήματα. Επίσης, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο σε συνδυασμό με ελλείμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, την ποιότητα ζωής, την υγεία, την υγιεινή, τις συνθήκες στέγασης, τον προσωπικό χώρο. Οι διαπροσωπικές σχέσεις, η προσωπική και συλλογική ταυτότητα, τα πολιτιστικά προϊόντα, οι σχέσεις με την περιβάλλουσα κοινωνία και τους κοινωνικούς θεσμούς. Η αναπαραγωγή στάσεων, συνηθειών, αντιλήψεων συχνά λειτουργούν ως εμπόδια προς την φροντίδα.

Στα παραπάνω εάν προστεθούν η ανεπαρκής γνώση των υπηρεσιών, η έλλειψη επαφής, διασύνδεσης και παραπομπών με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η απουσία ικανοποιητικής και αποτελεσματικής οριζόντιας δικτύωσης και δεσμών μεταξύ των υπηρεσιών, η άγνοια σχετικά με την αιτιολογία και την θεραπευτική αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, η ανάγκη οι ίδιοι οι χρήστες να πρέπει να ανακαλύψουν τις οδούς προς τη φροντίδα, αλλά και η αδυναμία των υφισταμένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας να αναζητήσουν και να διαγνώσουν περιστατικά στην κοινότητα καθώς και οι αντικειμενικές δυσκολίες πρόσβασης και χρήσης που υπάρχουν σχετικά με τις εξειδικευμένες ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες, επιβάλουν την αναγκαιότητα ύπαρξης ή την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου φροντίδας.

Θεματικές που πρέπει να αντιμετωπιστούν με τον εν λόγω πληθυσμό είναι η προβληματική διαμόρφωση των αιτημάτων τους, η αναζήτηση άμεσων λύσεων, η επιδίωξη στρεβλής χρήσης των υπηρεσιών, οι περιορισμοί της γλώσσας, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις για το στίγμα και την ψυχική νόσο και η νοοτροπία, που συχνά αποτρέπουν την ορθολογική χρήση των υπηρεσιών.

Παράγοντες όπως ο βαθμός επιπολιτισμού, η ιδιοποίηση των χαρακτηριστικών που προσδίδονται στην κοινότητα, η συμμόρφωση της συμπεριφοράς ώστε να είναι συμβατή με τα πρότυπα της κοινότητας, ή η άρνηση της πολιτισμικής ταυτότητας ως προσαρμογή στην περιβάλλουσα κοινωνία, και η σύγχυση που προκαλείται, μας δείχνουν τη συνθετότητα και την πολυπλοκότητα της κατάστασης που επικρατεί. Δημιουργείται ανάγκη διερεύνησης των αλληλεπιδράσεων που υπάρχουν με την περιβάλλουσα κοινωνία, αλλά και των ιδιαίτερων παραγόντων που επηρεάζουν έμμεσα την ψυχική υγεία όπως η απουσία βιωμάτων παιδικής ηλικίας, η καταπίεση της εφηβικής ηλικίας και ο ρόλος του «αρρώστου» μέσα στην κοινότητα και την κοινωνία.

5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ

Ο Κοινωνικός Λειτουργός που εργάζεται με μειονότητες θα πρέπει να ανακαλύψει και να «καλλιεργήσει» τις ικανότητές του που συνδέονται με κάθε τρόπο με αυτή την ιδιαίτερη «θεραπευτική σχέση».

1) Αυτοέλεγχος για στερεοτυπικές σκέψεις και κρίσεις. Ερωτήματα τύπου «ποια ιδέα έχω στο βάθος για αυτή την μειονότητα;», «τι γνωρίζω πραγματικά για αυτούς;», «θα μπορούσα να έχω φίλους από αυτή την μειονότητα και αν όχι γιατί;», «τι μηνύματα έχω από το κοινωνικό σύνολο για αυτούς;», «πόσο με έχουν επηρεάσει;». Τέτοιου τύπου ερωτήματα αυτοελέγχου βοηθούν τον Κοινωνικό Λειτουργό στην αυτοσυνειδησία του και στην αναγνώριση στερεοτυπικών ιδεών που πιθανόν να επηρεάσουν την ικανότητα του στη θεραπευτική σχέση.

2) Ετοιμότητα και ευελιξία για το καινούργιο. Η συμβουλευτική οικογένειας με μειονότητες προσφέρει στον Κοινωνικό Λειτουργό την μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει μέσα από το γραφείο του διαφορετικές κουλτούρες, πολιτισμούς και ανθρώπους που έχουν άλλες συνήθειες. Αυτό είναι το πιο ευχάριστο κομμάτι αυτής της δύσκολης πορείας. Ο Κοινωνικός Λειτουργός πρέπει να είναι «έτοιμος και διαθέσιμος» για το διαφορετικό, να το προσαρμόσει στη θεραπευτική σχέση και να προσαρμόσει τη θεραπευτική σχέση σε αυτό.

3) Καλλιέργεια της επικοινωνιακής του ικανότητας. Η επικοινωνιακή καλλιέργεια και ευαισθητοποίηση είναι προαπαιτούμενο σε κάθε θεραπευτική επικοινωνία. Στη σχέση με μειονότητες όμως εξαιρετικά σημαντική. Η ανθρώπινη επικοινωνία συντελείται με αναλογικούς και ψηφιακούς κώδικες, έτσι τα μηνύματα γύρω από το είδος μιας σχέσης μεταβιβάζονται αναλογικά με μεταφορές, αναλογίες και εικόνες, ενώ τα μηνύματα που αφορούν το περιεχόμενο μεταβιβάζονται με σημεία (νούμερα, γράμματα, σήματα). Σηματοδοτώντας αυτό τον διαχωρισμό διακρίνουμε ότι η επιλεκτική αντίληψη της ακολουθίας των επικοινωνιακών γεγονότων, των επικοινωνιακών στιγμών, επηρεάζει την οπτική γωνία από την οποία οι μετέχοντες βλέπουν τη σχέση τους. Η χρήση των μεταφορών και των αναλογιών – εξ αιτίας της δεδομένης λεκτικής επικοινωνιακής δυσκολίας – αποκτά έτσι ιδιαίτερη σημασία σε αυτή τη «θεραπευτική σχέση».

4) Ελαστικός θεραπευτικός ρόλος. Ο Κοινωνικός Λειτουργός είναι ένα πρόσωπο που εισβάλλει μέσα στο σύστημα ρόλων και συμπεριφορών της μειονοτικής οικογένειας, ζητώντας να «αλλάξει κάτι», χωρίς να γίνεται συχνά συνειδητό, ότι και μόνο η ύπαρξή του είναι για την οικογένεια μια δύσκολη αλλαγή. Η οικογένεια πάλι, μέχρι την στιγμή που μπαίνει στο γραφείο του Κοινωνικού Λειτουργού, έχει μάθει να χρησιμοποιεί άλλες πηγές βοήθειας, οι οποίες είναι παρούσες συναισθηματικά στη σχέση με τον Κοινωνικό Λειτουργό και ακόμα είναι σημείο σύγκρισης μαζί του. Ο Κοινωνικός Λειτουργός πρέπει όχι μόνο να μάθει ποιες είναι αυτές οι πηγές βοήθειας αλλά και εάν είναι δυνατόν να τις χρησιμοποιήσει στην πορεία συνεργασίας με την οικογένεια. Αυτός ο χειρισμός αντανακλά τον σεβασμό του Κοινωνικού Λειτουργού στη διαφορετικότητα της οικογένειας, στο δικό της σύστημα αξιών και στον δικό της κώδικα επικοινωνίας.

5) Χρήση πρωτότυπων πολιτιστικών εργαλείων. Στην πορεία της σχέσης με την μειονοτική οικογένεια πολύ συχνά ανακύπτουν προβλήματα επικοινωνίας στην προσπάθεια μεταβίβασης κάποιου μηνύματος από τον Κοινωνικό Λειτουργό. Ένας τρόπος διευκόλυνσης αυτής της επικοινωνίας και της μεταβίβασης της πληροφορίας είναι η χρησιμοποίηση πρωτότυπων συνδετικών εργαλείων. Τέτοια μπορεί να είναι διάφορες δοξασίες και παραδόσεις, παραμύθια, παροιμίες που συνδέονται με την παράδοση της συγκεκριμένης κοινότητας από την οποία προέρχονται. Χρησιμοποιώντας ένα γνωστό νοηματικό σχήμα, όπως είναι ένας τοπικός μύθος και συνδέοντας το με στοιχεία της νέας για την οικογένεια πραγματικότητας, διευκολύνεται σημαντικά η μεταβίβαση της πληροφορίας, αλλά και η οικογένεια αισθάνεται τον Κοινωνικό Λειτουργό περισσότερο οικείο και συνεπώς περισσότερο αξιόπιστο στις κρίσεις του γι’ αυτήν. Εκτός από τη διευκόλυνση της επικοινωνίας όμως η αναζήτηση τέτοιων πολιτιστικών στοιχείων καλλιεργεί διαπολιτιστικά και τον Κοινωνικό Λειτουργό βοηθώντας έτσι στη γενικότερη αποτελεσματικότητά του.

6) Ενασχόληση με διαπολιτιστικού περιεχομένου ενδιαφέροντα. Αναμφίβολα, ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσει κανείς την διαφορετικότητα των άλλων πολιτισμών, είναι η τέχνη και η ιστορία του πολιτισμού. Ο Κοινωνικός Λειτουργός που εργάζεται με εθνικές μειονότητες θα πρέπει να εντάξει στα ενδιαφέροντα του τέτοιου είδους ενασχολήσεις όταν του δίνεται η ευκαιρία να το κάνει. Επίσης, η μελέτη λογοτεχνικών έργων αντιπροσωπευτικών της σκέψης και της πολιτισμικής ιστορίας άλλων λαών προσφέρει νέους ορίζοντες, αλλά και εμπλουτίζει την εμπειρία. Η παρακολούθηση τέλος διαπολιτιστικών – καλλιτεχνικών γεγονότων είναι ένας ακόμη τρόπος διαπολιτιστικής ευαισθητοποίησης και καταπολέμησης στερεοτυπικών ιδεών και προκαταλήψεων.

6 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στην σύγχρονη πλουραλιστική κοινωνία, η διαφορετικότητα είναι δικαίωμα και η κουλτούρα κάθε ατόμου-οικογένειας-ομάδας-μειονότητας πρέπει να γίνεται σεβαστή, ιδιαίτερα στον ευαίσθητο χώρο της παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας. Η καλλιέργεια της ευαισθησίας στη διαφορετικότητα και η αποφυγή στερεοτυπικών ιδεών, είναι μια συνειδητή προσπάθεια που απαιτεί σκέψη και δράση με συγκεκριμένο προσανατολισμό. Εκτός όμως από την καλύτερη θεραπευτική σχέση, αυτή η προσπάθεια προσφέρει πλούτο ιδεών και συναισθημάτων.

7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ & ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Βουλγαρίδου Μαρία, ‘‘Διαφορετικότητα χωρίς προκατάληψη. (Επισημάνσεις στη συμβουλευτική με εθνικές μειονότητες)’’. Στο: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, τεύχος 62, Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος 2001 (σελ.95-104). Αθήνα: ΣΚΛΕ.

Σκλάβου Κωνσταντίνα, ‘‘Πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα. Η εμπειρία της Κοινωνικής Υπηρεσίας των Γιατρών του Κόσμου’’. Στο: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, τεύχος 62, Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος 2001 (σελ.117-120). Αθήνα: ΣΚΛΕ

Δημητρακοπούλου Σταυρούλα, ‘‘Ευάλωτες Κοινωνικές Ομάδες – Κοινωνικός Αποκλεισμός ή Κοινωνική Ενσωμάτωση;’’. Κέντρο Ψυχικής Υγείας – Ιατροπαιδαγωγικό Κέρκυρας. Ανακτήθηκε Απρίλιος 2009 από http://tkaridipsynk.blogspot.com/2009/04/blog-post.html

Οδηγός Επίγνωσης της Πολιτισμικής Ετερότητας, Κατανοώντας την πολιτισμική ετερότητα στην ψυχική υγεία, West Australian Transcultral Mental Health Centre, The Royal Australian College of general Practitioners WA Research Unit, 2002, ευθύνη Ελληνικής έκδοσης Κέντρο Ημέρας ‘‘Βαβέλ’’ τη ‘‘Συνειρμός’’- ΑμΚΕ Κοινωνικής

Αλληλεγγύης’’, Αθήνα 2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου